Wie blundert kan het idee hebben dat iedereen dat ziet. Het idee bekeken te worden in een situatie waarin je vindt dat je belachelijk bent, kan sterke en onaangename gevoelens veroorzaken. Je kijkt als het ware door de ogen van een ander naar jezelf en wat je ziet bevalt je helemaal niet. Schaamte en blozen komen veel voor in dergelijke situaties en daardoor lijkt het allemaal nog erger te worden.

Wat kun je hieraan doen?

Voortdurend letten of je geen blunder begaat en bloost of situaties te gaan vermijden heeft in de regel een averechts effect. Wat wel helpt is om je gedachten niet zomaar voor waar aan te nemen maar ze te bevragen. Zo voorkom je dat je jezelf gevangen zet in pijnlijke beweringen.

Laten we eerst het maken van blunders analyseren en nagaan hoe denkpatronen de situatie verergeren. Je zult dan merken dat mensen vervelende situaties vaak opblazen tot rampen, dat over het algemeen blunders minder opvallen dan je vreest en dat mensen vriendelijker zijn dan je dacht.

1. Je oordeelt dat je blundert
   Je blundert of beter gezegd je denkt dat je blundert. Dat is een negatief oordeel over jouw gedrag, want vaak zal het alleen maar om onhandigheden gaan en zie jij dat als een grote blunder. Natuurlijk komt het voor dat je een grote stommiteit uithaalt en dat je oordeel 'blunder' terecht is. Je gaat bijvoorbeeld onbedoeld vreselijk op iemands ziel staan met een stomme opmerking. Dat kan gebeuren, maar dat is bijna altijd wel op te lossen met een verontschuldiging. Meestal zal het om onhandigheden gaan en oordeel je te hard over jezelf.

2. Spotlight effect: je denkt dat iedereen jouw onhandigheden ziet
   Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat in werkelijkheid jouw onhandigheden veel minder worden opgemerkt dan jij denkt. Dit wordt het spotlight effect genoemd. Voor jou lijkt het alsof er een sterk zoeklicht op je gericht is, maar jij bent meestal één van de weinigen die jouw onhandigheid opmerkt. Mensen hebben meestal niet zoveel aandacht voor anderen en zijn bezig met hun eigen zaken. Met andere woorden: jouw zichtbaarheid voor anderen is minder groot dan je denkt.

3. Je denkt dat wie jouw onhandigheden ziet deze belachelijk zal vinden
   Voor wie jouw 'blunder' wel opmerkt, geldt dat mensen vaak vriendelijker zijn dan je denkt. Iedereen gedraagt zich wel eens onhandig en het kost de meeste mensen niet veel moeite om zich in jou te verplaatsen. Daarom zullen mensen over het algemeen milder oordelen dan jij ten aanzien van jezelf oordeelt. Waarschijnlijk ben je zelf in je oordeel niet zo streng tegen anderen als jij tegen jezelf bent.

4. Je denkt dat wie zich onhandig gedraagt ook een belachelijk persoon is
   Als je geen onderscheid maakt tussen jouw gedrag en jouw persoon, dan ga je gemakkelijk negatief oordelen over jezelf en zal je schaamte voelen. Je redeneert als het ware: ik doe belachelijk en dus ben ik belachelijk. Daarbij kun je er van overtuigd zijn, dat anderen ook negatief over je oordelen en dat niemand meer met je te maken wil hebben. Je kijkt dan als het ware door andermans ogen naar jezelf en wat je ziet bevalt je niet. Maar 'Nobody is perfect' is een goede vuistregel die jij waarschijnlijk zal hanteren ten aanzien van anderen, maar die anderen waarschijnlijk ook ten aanzien van jou zullen hanteren. Een mens is geen perfecte robot en dus zal een mens zich af en toe vergissen. En een vergissing maakt een situatie persoonlijker. Het is zelf zo dat bijvoorbeeld goede sprekers soms opzettelijk onhandigheden in hun presentatie inbouwen om te voorkomen dat dit afgedaan wordt als een onpersoonlijk 'glad verhaaltje'.

5. Je vraagt je af wie wil er met belachelijke mensen om wil gaan
   Het zal je misschien verbazen maar onhandigheden kunnen zelfs sympathie oproepen. Het heeft wel iets vertederends om iemand mee te maken in al zijn sterke en zwakke punten. 'Wat vervelend voor die persoon' zullen de meeste mensen denken. Dat zou je kunnen afdoen met 'ze vinden me alleen maar zielig'. Vind jij dat dan ook ten aanzien van anderen? Of ben jij toevallig de enige die met een andere meevoelt en zich er verder niet erg druk over maakt.

   Blunders en onhandigheden kunnen sympathie en beschermende reacties van anderen oproepen.

Blozen op de wangen is waarschijnlijk het meest voorkomend, maar mensen kunnen ook op vele andere plaatsen op het lichaam blozen. Over het algemeen vinden mensen blozen niet aangenaam, en voor wie hiermee gepest is of wie blozen van zichzelf belachelijk vindt, kan blozen een nare sensatie zijn. Sommige mensen zijn gevoeliger voor blozen dan anderen. Er zijn sterke individuele verschillen.

Het vervelende is, dat hoe meer jij je probeert te verzetten tegen blozen des te sneller treedt dit op. Maar voor blozen geldt in hoge mate wat hiervoor bij blunders is beschreven: het valt niet zo sterk op als je denkt. Als het opvalt dan is het niet zo interessant voor anderen en mensen veroordelen over het algemeen iemand niet omdat die persoon bloost. Voor iemand die als kind is gepest met blozen, klinkt dit misschien ongeloofwaardig. Blozen zal een gevoelig onderwerp voor je zijn, maar realiseer je dat je leven nu wezenlijk anders is en mensen anders reageren.

Maar het komt vaak voor dat mensen hun gedrag gaan vergelijken met een norm. En als je dan oordeelt dat jij die norm niet haalt, dan kan je niet meer vanzelfsprekend vertrouwen dat het wel goed zal zijn zoals jij je gedraagt. Je vindt bijvoorbeeld dat jij je niet vlot genoeg gedraagt, want de norm in een bepaalde situatie is volgens jou 'vlot moeten gedragen'. Want stel je voor dat je 'saai' zou zijn. Dat kan het effect hebben dat je erg op jezelf gaat letten en van alles en nog wat opmerkt als lichamelijke verschijnselen, kleine onhandigheden, enz. Dat hindert om maar gewoon maar te doen zoals het jou invalt, wat niet altijd, maar in vele situaties wel het beste is.

Maar heb je die norm waar jij jezelf mee vergelijkt wel eens onderzocht? Vind jij dit een juiste norm en weet je zeker dat anderen dit ook een juiste norm vinden. En trouwens, beoordeel jij andere mensen volgens die norm? Dit zijn vragen waarmee je ongelukkig makende beweringen kunt onderzoeken.

De psycholoog William James noteerde in 1890 de formule: zelfwaardering = succes / pretenties Deze formule kan interessante vragen uitlokken voor wie zichzelf niet vertrouwt en zichzelf niet waardeert. James adviseert vooral de pretenties te onderzoeken. Vraag je bijvoorbeeld af of jij je volgens een bepaalde norm wenst te gedragen, of dat je veronderstelt dat je dit moet van anderen om gewaardeerd te worden. Trouwens wat is succes en wens je dit succes eigenlijk?

Wanneer je merkt dat je weinig zelfvertrouwen hebt, kun je eens langskomen op het open spreekuur van de studentenpsychologen. Er kan dan een aanpak worden aangeraden om hier mee aan de slag te gaan (al dan niet in gesprekken of een training).